Bước tới nội dung

JADES-GS-z14-0

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
JADES-GS-z14-0
JADES-GS-z14-0 được phóng to trong ảnh
Dữ liệu quan sát (Kỷ nguyên J2000)
Chòm saoThiên Lô
Xích kinh03h 32m 36.89s
Xích vĩ−27° 46′ 49.33″
Dịch chuyển đỏ14,32+0,08
−0,20
Đặc tính
Bán kính hiệu dụng (vật lý)~260 parsec

JADES-GS-z14-0 là một thiên hà Lyman-breakvị trí biểu kiến thuộc chòm sao Thiên Lô, được phát hiện nhờ vào Kính thiên văn Không gian James Webb. Với độ dịch chuyển đỏ là 14,32, tương ứng với thời điểm khoảng 290–300 triệu năm sau Vụ Nổ Lớn, JADES-GS-z14-0 trở thành thiên hà xa nhất và cổ xưa nhất được biết đến tính đến năm 2024.[1][2][3]

Bên cạnh JADES-GS-z14-0, thiên hà JADES-GS-z14-1 cũng được phát hiện với độ dịch chuyển đỏ là 13,90,[4] đứng thứ hai trong danh sách các thiên thể xa nhất đã được quan sát.[2]

Thiên hà cực sáng

[sửa | sửa mã nguồn]

JADES-GS-z14-0 được quan sát bằng Máy quang phổ hồng ngoại gần (NIRSpec) của kính viễn vọng James Webb vào năm 2024, với độ dịch chuyển đỏ đo được là 14,32.[4] Thiên hà này trải rộng hơn 1600 năm ánh sáng với độ sáng cực lớn, mà nguồn sáng của nó chủ yếu đến từ các ngôi sao trẻ chứ không phải từ bức xạ của một lỗ đen siêu khối lượng đang phát triển. Những quan sát về JADES-GS-z14-0 bổ sung thêm bằng chứng cho thấy một quần thể thiên hà sáng và lớn đã tồn tại chưa đầy 300 triệu năm sau Vụ Nổ Lớn.[5] Từ những quan sát trên, các tác giả nghiên cứu cho biết, JADES-GS-z14-0 không giống với các thiên hà mà các mô hình lý thuyết hiện tại và mô phỏng máy tính dự đoán là tồn tại trong vũ trụ sơ khai.[6]

Phát hiện oxy

[sửa | sửa mã nguồn]
Tranh mô phỏng thiên hà JADES-GS-z14-0 từ EOS

Vào tháng 3 năm 2025, hai nhóm nhà thiên văn học khác nhau đã phát hiện ra oxy trong thiên hà JADES-GS-z14-0. Phát hiện này được thực hiện bằng cách sử dụng Kính thiên văn ALMAsa mạc Atacama (Chile).[7][8] Các ngôi sao trẻ ở giai đoạn đầu chủ yếu được cấu thành từ các nguyên tố nhẹ như hydroheli. Theo thời gian, khi các ngôi sao tiếp tục tiến hóa, chúng sẽ tạo ra các nguyên tố nặng hơn như oxy, và giải phóng những nguyên tố này vào không gian sau khi chết, đặc biệt là trong các vụ nổ siêu tân tinh. Các nhà nghiên cứu đã nghĩ rằng, ở độ tuổi 300 triệu năm, vũ trụ vẫn còn quá trẻ để xuất hiện các thiên hà trưởng thành với các nguyên tố nặng. Tuy nhiên, hai nghiên cứu trên cho thấy rằng JADES-GS-z14-0 có số lượng nguyên tố nặng nhiều hơn khoảng 10 lần so với dự kiến. Sự hiện diện của oxy cho thấy JADES-GS-z14-0 đã trải qua quá trình hình thành nhanh chóng, thách thức các giả định trước đây về thời điểm và cách thức các thiên hà hình thành.[9]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ "NASA's James Webb Space Telescope Finds Most Distant Known Galaxy – James Webb Space Telescope". NASA. ngày 30 tháng 5 năm 2024. Truy cập ngày 20 tháng 4 năm 2025.
  2. ^ a b Lea, Robert (ngày 30 tháng 5 năm 2024). "James Webb Space Telescope spots the most distant galaxy ever seen". Space.com. Truy cập ngày 19 tháng 4 năm 2025.
  3. ^ Amos, Jonathan (ngày 31 tháng 5 năm 2024). "James Webb: Earliest and most distant galaxy ever observed". BBC. Truy cập ngày 20 tháng 4 năm 2025.
  4. ^ a b Carniani, Stefano; Hainline, Kevin; D'Eugenio, Francesco; Eisenstein, Daniel J.; Jakobsen, Peter; Witstok, Joris; Johnson, Benjamin D.; Chevallard, Jacopo; Maiolino, Roberto (2024). "Spectroscopic confirmation of two luminous galaxies at a redshift of 14". Nature. Quyển 633 số 8029. tr. 318–322. doi:10.1038/s41586-024-07860-9. ISSN 1476-4687. PMC 11390484. PMID 39074505.
  5. ^ Helton, Jakob M.; Rieke, George H.; Alberts, Stacey; Wu, Zihao; Eisenstein, Daniel J.; Hainline, Kevin N.; Carniani, Stefano; Ji, Zhiyuan; Baker, William M. (2025). "Photometric detection at 7.7 μm of a galaxy beyond redshift 14 with JWST/MIRI". Nature Astronomy. tr. 1–12. doi:10.1038/s41550-025-02503-z. ISSN 2397-3366.
  6. ^ Todd, Iain (ngày 27 tháng 9 năm 2024). "When Webb discovered the most distant galaxy ever seen, existing shortly after the Big Bang during the Cosmic Dawn". BBC Sky at Night. Truy cập ngày 19 tháng 4 năm 2025.
  7. ^ Carniani, Stefano; D’Eugenio, Francesco; Ji, Xihan; Parlanti, Eleonora; Scholtz, Jan; Sun, Fengwu; Venturi, Giacomo; Bakx, Tom J. L. C.; Curti, Mirko (ngày 1 tháng 4 năm 2025). "The eventful life of a luminous galaxy at z = 14: metal enrichment, feedback, and low gas fraction?". Astronomy & Astrophysics. Quyển 696. tr. A87. doi:10.1051/0004-6361/202452451. ISSN 0004-6361.
  8. ^ Schouws, Sander; Bouwens, Rychard J.; Ormerod, Katherine; Smit, Renske; Algera, Hiddo; Sommovigo, Laura; Hodge, Jacqueline; Ferrara, Andrea; Oesch, Pascal A. (2024). "Detection of [OIII]88µm in JADES-GS-z14-0 at z=14.1793" (PDF). arXiv.org. arXiv:2409.20549. Truy cập ngày 20 tháng 4 năm 2025.
  9. ^ "Oxygen discovered in most distant known galaxy". Tổ chức Nghiên cứu thiên văn châu Âu tại Nam Bán cầu. ngày 20 tháng 3 năm 2025. Truy cập ngày 20 tháng 4 năm 2025.