خرد ناب
خرد ناب (آلمانی: Reine Vernunft؛ انگلیسی: Pure Reason) مفهومی محوری در فلسفه انتقادی ایمانوئل کانت است که در اثر اصلی او با عنوان سنجش خرد ناب (۱۷۸۱) به تفصیل بررسی شده است. کانت از این مفهوم برای توصیف قوه‌ای شناختی استفاده می‌کند که مستقل از تجربه حسی عمل می‌کند.[۱][۲][۳]
ویژگی‌های خرد ناب
[ویرایش]طبق نظر کانت، خرد ناب دارای این خصوصیات است:
- خودبنیادی: توانایی حکم کردن درباره خودش
- ترافرازندگی: فراتر رفتن از محدوده تجربه ممکن
- سازمان‌دهی مفاهیم: یکپارچه‌سازی مفاهیم فاهمه
- ایده‌آلیسم استعلایی: تولید ایده‌های تنظیم‌کننده مانند خدا، نفس و جهان
کانت در نقد عقل محض تأکید می‌کند که خرد ناب گرایش ذاتی به متافیزیک دارد، اما این گرایش اغلب به پارادوکس می‌انجامد.[۴]
بحث دربارهٔ خرد ناب
[ویرایش]بحث دربارهٔ خرد ناب و نقش آن در شناخت متافیزیکی انسان در دیالکتیک ترافرازنده کانت است. کانت دربارهٔ خرد ناب جدا از فاهمه و حسیّات بحث کرده و دیالکتیک ترافرازندهٔ کانت مبحثی جدا از منطق ترافرازنده او و زیبایی‌شناسی ترافرازندهٔ (استتیک ترافرازندهٔ) او می‌باشد. ;کانت عقیده دارد روح (شخصیت) و کیهان و خدا فقط ایده‌های برای یکپارچه کردن مفاهیم ناب فاهمه هستند این ایده‌ها وجود (ماهیت) ندارند و تحت تأثیر رفلکس‌های ترافرازنده موجب یکپارچه کردن مفاهیم ناب فاهمه شده[۵]
خرد ناب و شناخت متافیزیکی
[ویرایش]کانت در کتابش سنجش خرد ناب بحث کرده که امکان شناخت متافیزیکی برای خرد ناب وجود دارد اما در نهایت اثبات وجود یا عدم وجود خدا با خرد ناب امکان‌پذیر نیست.[۶]
مقایسه با مفاهیم مرتبط
[ویرایش]| مفهوم | ویژگی‌ها | محدوده کاربرد |
|---|---|---|
| فاهمه | ادارک مفاهیم | حوزه تجربه ممکن |
| خرد ناب | ایده‌پردازی | فراتر از تجربه |
| عقل عملی | تعیین بایدها | حوزه اخلاق |
نقدها و تأثیرات
[ویرایش]نقدهای فلسفی
[ویرایش]- هگل: خرد ناب را بیش از حد محدود به حوزه نظر می‌دانست
- شوپنهاور: انتقاد به تمایز شدید بین فاهمه و خرد
- هابرماس: بازخوانی خرد ناب در چارچوب عقلانیت ارتباطی
تأثیرات تاریخی
[ویرایش]- تأثیر بر ایده‌آلیسم آلمانی
- نقش در شکل‌گیری پدیدارشناسی
- تأثیر بر فلسفه تحلیلی معاصر[۷]
جستارهای وابسته
[ویرایش]منابع
[ویرایش]- ↑ کانت، ایمانوئل (۱۳۸۷). نقد عقل محض. ترجمهٔ میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی. نشر نی. ص. ۵۶-۷۲.
- ↑ Immanuel Kant, Lectures on Ethics, Cambridge University Press, 2001, p. 41 ("On Universal Practical Philosophy"). Original text: Immanuel Kant, Kant’s Gesammelte Schriften, Band XXVII – Moralphilosophie, 1. Hälfte, 1974, p. 243.
- ↑ Albert Schwegler, A History of Philosophy in Epitome, D. Appleton, 1877, p. 312.
- ↑ Guyer، Paul (۱۹۹۲). The Cambridge Companion to Kant. Cambridge University Press. ص. ۱۴۰-۱۶۵.
- ↑ "Theoretical Philosophy". Universiteit Utrecht (به انگلیسی). 5 December 2014. Archived from the original on 20 July 2020. Retrieved 31 January 2017.
- ↑ "Theoretical Philosophy | Department of Philosophy, Lund University". www.fil.lu.se (به انگلیسی). Archived from the original on 17 November 2018. Retrieved 30 January 2017.
- ↑ Allison، Henry (۲۰۰۴). «Kant's Transcendental Idealism». Yale University Press: ۲۳۴-۲۵۶.
- Critique de la raison pure, Kant, Frammarion, 2 ème édition, 2001, Paris
- کریم مجتهدی، فلسفه نقادی کانت، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۷۸، تهران.